صابير ادبي مکتبينین داوامچيسي: ميرزه علي مؤعجوز
ساوالان فرجوو
بؤيوک ساتيريک شاعير ميرزه علي اکبرصابير ادبي مکتبينین گؤرکملي داوامچيلاريندان بيري ده ميرزه علي مؤعجوزدور. او، جنوبي آذربايجاندا بو ادبي اوسلوبو داوام ائتديرن دئموکراتيک روحلو، ساده آنا ديلينده يازان خالق شاعيري اولوب...
ميرزه علي مؤعجوز 1873-جو ايلده جنوبي آذربايجانین شبیستر قصبهسينده تاجير عاييلهسينده دونيايا گليب. آتاسي حاجي آغا ايشي ايله علاقه دار تئز-تئز تورکييهيه گئدرميش. ايستانبولون قاينار حياتي اونو اؤزونه باغلايير. او، اوشاقلاريني ايستانبولا آپارماق قرارينا گلير. ايکي اوغلونو - حوسئين و حسني ايستانبولا آپارير، اونلارا لازيمي شراييط يارادير. کيچيک اوغلو ميرزه عليني ايسه يانیندا ساخلايير. اونو قصبهدهکي موللا مکتبينه قويور. بئلهليکله او، ايلک تحصيليني شبیسترده آلير. آنجاق ميرزه اون آلتي ياشيندا ايکن آتاسي وفات ائدير. شبیسترده تک قالماسين دئيه قارداشلاري اونو ايستانبولا آپارير.
مؤعجوز 16 ايل ايستانبولدا ياشايير. ايستانبول موحيطي اونا چوخ تاثير ائدير. او، وطنینين اينکيشافدان نه قدر گئري قالديغيني باشا دوشور. قارداشلاري ايله برابر تيجارتده چاليشماقلا ياناشي، چوخلو موطاليعه ائدير. شرق ادبياتيني، دؤورون ايجتيماعي-سياسي مطبوعاتيني هوسله اوخويور. نهايت، شبیستره قاييدير. وطنینين موعاصير حياتدان چوخ گئري قالماسي ايله باريشا بيلمير. اليندن ايسه بير ايش گلمهديگيني گؤرور. غضبيني شئعير ايله ايفاده ائدير. واختينین چوخ حيصهسيني مشهور عاليم و موتفکّير شئيخ ماحمود شبیسترينین مقبرهسينده خيدمتده کئچيرير. شبیسترليلرين جهالتدن قورتولماسي و مدني حياتا قاتيلماسي اوچون سعي گؤسترير. شئعیرلرينده مؤوهوماتچي عونصورلري تنقيد آتشينه توتور، قادين آزادليغيني تبليغ ائدير.
اؤتن عصرين اوّللريندن باشلاياراق سورعتله اينکيشاف ائدن آذربايجان ادبياتيني، خوصوصيله "موللا نصرالدين"اي و صابير شئعیرلريني گئنيش موطالیعه ائدن ميرزه علي مؤعجوز شبیستر کيمي اونودولموش بير گوشهده ياشاسا دا، روحدان دوشمور. دايمي اولاراق صابير جسارتي و ساييقليغي ايله يازير، يارادير. اونون بير سيرا شئعیرلري چاپ اولونمازدان اول آغيزدان-آغيزا گزيب، خالق کوتلهسي آراسيندا گئنيش ياييليب.
اونو دا قئيد ائدک کي، ييرمينجی عصرين اوّللرينده روسييادا باش وئرن اينقيلاب (1905) ايراندا دا اينقيلابي حرکاتا تاثير گؤستريب. بو پروسئسلر م.ع.مؤعجوز کيمي صنعتکارلارين ياراديجيليغينا دا تاثيرسيز اؤتوشمهييب. او، آنا ديلينده شئعیرلر يازيب، ايران ايرتيجاسيني، کوتلهنین گئريليگيني، آغير گوزرانیني، ساوادسيزليغيني، قادينلارين دؤزولمز شراييطيني کسکين شکيلده تنقيد ائديب.
آراشديرمالاردا م.ع.مؤعجوزون ساتيريک شاعير کيمي ياراديجيليغي يوکسک قييمتلنديريليب. اونون "موللا نصرالدين"له علاقهلرينه گئنيش يئر وئريليب. صابيرله مؤعجوزون اوسلوب و مؤوضو ياخينليغي موقاييسه ائديليب و ماراقلي نتيجهلره گلينيب. او، "موللا نصرالدین" ادبي مکتبينین گؤرکملي نومايندهسي کيمي "موللا نصرالدین" ژورناليندان علاوه"زنبور" ،"بهلول" ،"ايقبال" ،"ترقّي" ژورنال و قزئتلرينده ده چيخيش ائديب. صابيردن سونرا ان ايستعدادلي ساتيريکلردن بيري کيمي سجييّهلنديريليب. او، ميرزه جليلين، صابیرين، عومومن، "موللا نصرالدین"چيلرين آماليني، مفکورهسيني جنوبي آذربايجاندا هر جور عذاب-اذیيته رغمن، سئوه-سئوه، سئوديره-سئوديره تبليغ ائديب. ياخين شرقده، او جوملهدن، ايراندا باش وئرن ايجتيماعي-سیياسي حاديثهلر، يئني تحصيل و تربييه، سوسيال عدالتسيزليک، جهالت و مؤوهومات کيمي موهوم مسلهلر اونون شئعیرلرينین اساس مؤوضوسو اولوب. ساده ديل، رنگارنگ اوسلوب اؤزلليکلري ايله سئچيلن بو شئعیرلر ايندي ده تاثيرلي و آکتوالدير.
شاعير 1933-جو ايلده گؤزلهنيلمهدن شبیستري ترک ائدهرک شاهرودا کؤچور. منبعلرده گؤستريلير کي، اونون شبیستري ترک ائتمهسينین چوخ آغريلي سببلري اولوب. او، دوستو م.محمدعلییه عونوانلاديغي بير شئعیرينده مورتجئع قووّهلرين تضييقي ايله (اونو "دينسيز و ايمانسيز" اعلان ائتميشديلر) دوغما شهري ترک ائتديگيني بيلديرير.
اصلينده او، ايستانبولدان شبیستره قاييدان گوندن "بوغدايا ساري، قيرا قارا" دئديگي اوچون هميشه "کللهسي کوت" ،"فيکري داريسقال" ايرتيجاعچيلارين سؤيوش و هده-قورخولارينا معروض قالميشدي: "مؤعجوزون نبضين آليب سؤيلهدي دوکتور: ائي واي، اعتيقادين پوزولوب، ترک ائديب ايمان سني" ؛"مؤعجوز، دئمهديم من سنه بيهوده دانيشما؟" ؛"اؤلدوره مؤعجوزو آللاه، اؤزو ديوانا چکه".
1921-جي ايلده نجفده ديني تحصيل آليب شبیستره قاييدان حاجي ميرزه کاظيم آغا شبیسترينین فتواسي ايله شاعير داها چوخ تعقيب و تحقيرلره معروض قالير. ياراديجيليغي لاغا قويولور، شرف و لياقتينین آلچالديلماسينا جهد ائديلير. 1925-جي ايلده "موللا نصرالدین" ژورنالينین وئرديگي معلوماتا گؤره، ايش حتّي او يئره گليب چاتير کي، حاجي ميرزه کاظيم آغا مؤعجوزون تکجه شبیستردن يوخ، عوموميتله، ايراندان قووولماسيني طلب ائديب. 1930-1933-جو ايللرده ايرتيجاعچيلارين مؤعجيزه هوجوملاري داها دا گوجلهنير و سرتلشير. حاجي ميرزه کاظيم آغانین تضييقلرينین سون حدده چاتماسي نتيجهسينده فيزيکي جهتدن ضعیفلهين شاعير معنوي جهتدن ده سارسيلير و چيخيش يولونو شبیستردن کؤچمکده گؤرور. باجاناغي خطیبزادهنین دعوتي ايله شاهرودا گئدير.
شاعير شبیستردن چيخاندا اونو پرستيشکارلاريندان 20 نفر موشاييعت ائدير. تبريزه چاتان شاعير بير نئچه گون دوستو ح.م.ناخچيوانینين ائوينده قوناق قالير. اورادا قيسا ترجومئيي-حاليني يازير. ح.ناخچيواني ايسه اونون بيزه معلوم اولان سون فوتوشکليني چکير. او، شاهرودا کؤچمهسيني تصوير ائدن "ائتديم ويداع جنابووي چون لئيلي-تاريده" ميصراعسي ايله باشلايان مکتوبدا شاهروددا قارشيلانماسي، موشاهيدهلري، دوشونجهلري، کئچيرديگي حيسّلر، شاهرودون طبيعتي، اهاليسي و عادت-عنعنهلري حاقيندا دولغون و اطرافلي معلومات وئرير.
اونون شاهروددا يازديغي هم مطبوع، هم ده غئيري-مطبوع شئعیرلرينین هاميسيندا ("ائتديم ويداع جنابووي چون لئيلي-تاريده" ،"شاهروددان مکتوب" ،"علي جان" ،"فراقي-دوستان" ،"محمدعلیيه مکتوب") داها چوخ ليريک اووقات حاکيمدير. بيز اونون ياراديجيليغينا ديقّت يئتيررکن عنعنهوي اولان عئيبجر ساتيريک اوبرازلارلا قارشيلاشميريق. بو اثرلرده يوردوندان ديدرگين دوشن، دوستلارينین آيريليغينا دؤزه بيلمهين، طبيعتين فوسونکار گؤزلليکلريندن قلبي شادلانمايان، دونيانین وفاسيزليغيندان شيکايتلنن شاعيرين روحو حاکيمدير. م.ع.مؤعجوز بورادا چوخ ياشامير و 1934-جو ايل سئنتيابرين 3-ده فاجيعهوي شکيلده دونياسيني دَييشير.
کؤچورن: عباس ائلچین
ملانصرالدین (Molla Nsrddin)...
ما را در سایت ملانصرالدین (Molla Nsrddin) دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : mollanesreddino بازدید : 260 تاريخ : شنبه 1 ارديبهشت 1397 ساعت: 12:04