علی اکبر صابر (1862-1911)

علی اکبر صابر (1862-1911)

   بویوک آذربایجان شاعری علی اکبر شمه‌خه‌ده دنیاگه کېلدی. اوّل اېسکی مکتبده، سۉنگ سیدعظیم شېرواني آچگن مکتبده تعلیم آلدی.

بیر نېچه‌ ییللر اۉزی هم مکتب آچیب اۉقیتووچیلیک بیلن شغللندی. جلیل محمد قلیزاده تامانیدن تأسیس اېتیلگن «ملا نصرالدین» هجویه ژونالیده اۉز اثرلری بیلن اشتراک اېتدی.

علی‌اکبر صابر هجویه پاېزيه‌ده شکل و مضمون ناوه‌تاری اېدی. او عروض وزنی واسطه‌سیده عجایب هجویه شعرلر یره‌ته آلدی.

ع. صابر اثرلری اۉزبېکستانده 20 عصر باشلریدن معلوم و مشهوردیر.

بین‌الملل

مسلمان و ارمن وطنداشلرگه

عصریمیز خواهش اېترکن اتفاق-و اتحاد،

جمله‌میز بۉلسَک ایناق—شول اېزگو نیت‌له، مراد،

نې اوچون یۉقدیر ایناقلیک، نېگه‌ اېل کولمه‌یدی شاد؟

بو وطن اولادیده ظاهر بۉلیب بغض-ی عناد،

توشدی ارمن و مسلمانلر ارا فسق-و فساد.

یۉقمی بیر صاحبی دولت، یۉقمی بیر اهلی سواد؟

اې‌ سخنورلر، بو کونلر بیر هدایت وقتیدیر،

الفت-و دۉستلیککه چارلاوچی خطابت وقتیدیر.

 

ایکّی یۉلداش، ایکّی قۉشنی بیر وطنده همديار،

بیر یه‌قاگه باش سوقیب، صلح ایچره‌ تاپمیشلر قرار.

فتنه‌ی ابلیسی ملعون بۉلدی ناگاه آشکار،

کۉر، جهالتدن چېکرنې حالنی وضعی رۉزگار.

شَهر-او قیشلاق تارومار-و، قتل-و غارت بې‌شمار.

الحذر، بو فتنه‌گه قیل چاره‌، اې‌ پروردگار.

اې‌ سخنورلر، بو کونلر بیر هدایت وقتیدیر،

الفت-و دۉستلیککه چارلاوچی خطابت وقتیدیر.

 

فتنه‌لرکیم آچیلر، ایتینگ نې حالتدن قۉپر؟

عقل باور ایله‌مس‌کیم، آدميتدن قۉپر،

مسلِميتدن و یاخود ارمنيتدن قۉپر،

شبهه‌ یۉقدیر، جهلدن یا اینکی غفلتدن قۉپر،

بو مصیبتلر بوتون بغض-و عداوتدن قۉپر،

بو عداوت مطلقا حالی ذلالتدن قۉپر.

اې‌ سخنورلر، بو کونلر بیر هدایت وقتیدیر،

الفت-و دۉستلیککه چارلاوچی خطابت وقتیدیر.

 

قۉزغَل، اې‌ سېن همشَهَر، خلقینگگه خدمت وقتیدیر،

چاره‌ی صلح اخته‌ریب، دفعی خصومت وقتیدیر،

اېلگه حقّین بیلدیریب، دفعی فلاکت وقتیدیر،

کون کبی یاغدو ساچیب، پایمالی ظلمت وقتیدیر،

تازه‌لب یورتینگ مرضدین عینِ هِمت وقتیدیر،

صابرا، بین‌الملل مارشیگه نوبت وقتیدیر.

اې‌ سخنورلر، بو کونلر بیر هدایت وقتیدیر،

الفت-و دۉستلیککه چارلاوچی خطابت وقتیدیر.

1905

ر. مقیم او ترجمه‌سی

 

اېکینچی

مظلوم‌لیک اېتیب، ییغلمه‌ افتاده‌، اېکینچی!

سالمه بول عجب تولکینی سېن یاده، اېکینچی!

 

قۉی، هر کونی بیر نرسه‌ سۉرب تورمه قاشیمده،

یالبارمه مېنگه، اېگری بۉیین بورمه، قاشیمده،

گاهی باشینگگه، گاه تۉشینگگه اورمه قاشیمده.

کېککَیمه، ادب سَقله بو مأواده، اېکینچی.

جیم بۉل، اې گدا، ییغلمه‌ افتاده‌، اېکینچی.

 

ییل کېپتی یامان، کلفتی دهقانگه، مېنگه نې؟

بۉلمه‌پتی یاغین، کسری اونینگ دانگه، مېنگه نې؟

اېسمیش قاره‌ یېل، آفتی بۉستانگه، مېنگه نې؟

مېنگه نې سېنینگ کېتسه کوچینگ باغده، اېکینچی؟

بس، قَقشه‌مه کۉپ، ییغلمه‌ افتاده‌، اېکینچی.

 

دۉل آلدی قۉلینگدن سر-و سامانینگی، نَیله‌ی؟

یا اینکی چیگیرتکه‌ یېدی بۉستانینگی، نَیله‌ی؟

قرضگه تۉله‌سنگ اوستینگگه یاپگانینگی، نَیله‌ی؟

بۉل اېندی پلاس ساتماغه آماده‌، اېکینچی!

جیم بۉل، بو قدَر ییغلمه‌ افتاده‌، اېکینچی!

 

سۉز آچمه مېنگه کۉپ ایشینگ-و آز یېمه‌گینگدن،

شوکر اېتکی، کېتورسن به جهنم دېمه‌گینگدن،

بیر دان، بیله‌من، ایزله‌سه چیقمس که‌وه‌گینگدن.

اما مېنگه بېر ارپه‌ی-و بوغدای-ده، اېکینچی،

جایینگ ساته‌من، ییغلمه‌ افتاده‌، اېکینچی.

 

یۉقمن دېر اېسَنگ مېن چیقریب جانینگ آلورمن،

بالله‌کی، یوویب دیده‌ی گریانینگ آلورمن،

گۉشتینگنی تیتیب بو قوروق عریانینگ آلورمن.

اۉز حالینگی سال اېندی اۉزینگ یاده، اېکینچی،

کۉپ قَقشه‌مه، بس، ییغلمه‌ افتاده‌، اېکینچی.

 

بوغدای بیله ارپه‌نگنی بېریب، خارینی یېرسن،

سوو بۉلمه‌سه‌، قیشده اېریتیب قارینی یېرسن،

تاشدن کۉره‌ یومشاقراق ایلان — مارینی یېرسن.

اۉرگه‌تمه اۉزینگ ات-یاغه دنیاده، اېکینچی،

حیوان کبی عمر اۉتکزه‌سن، ساده‌ اېکینچی.

 

تنها مېنی بار آدمیلیغ، ناموسی عاریم،

بېکزاده‌من آساییش-و آرامده قراریم،

عیش-عشرت-و مِی بیرله کېچَر شام-و نهاریم.

شونده‌ی بۉله‌دی حالتی بېکزاده، اېکینچی،

بېکزاده اېلین رسمی شودیر، ساده‌ اېکینچی.

اېرکین واحدوو ترجمه‌سی

 

فضولی‌گه نظیره‌

آه ایله‌گنیم نشئه‌ی قولیانینگ اوچوندیر،

قان ییغله‌گنیم قهوه‌ی فینجانینگ اوچوندیر.

وعظ ایله‌گنیم هدیه‌-یو احسانینگ اوچوندیر،

همده‌ غرضیم کیسّه‌-یو همیانینگ اوچوندیر،

سرگشته‌لیگیم خرمنی بوغدایینی بۉیلب،

آشیفته‌لیگیم باعثی سامانینگ اوچوندیر.

سورکه‌لمه‌گی بو سینه‌نی هر کون قدمینگده،

کېسکین طمع‌یم سوفره‌ده‌گی نانینگ اوچوندیر.

بېمار تنیم یخشی کییم-باش المیدن،

خونی جگریم دۉلمه‌ پاتینجانینگ اوچوندیر.

آغزیم سوو آچور نعمتی جنتنی دېمکدن،

کوثر مزه‌لی شربتی ریحانینگ اوچوندیر،

کۉردیمکی، پلو زیربه‌گیدیر، آچلیگیم آشدی،

بیلدیم، بو تدارکی شبی احسانینگ اوچوندیر.

آهینگ‌نینگ اۉتی اېمس اثر هېچ کیمه «هۉپ-هۉپ»

بو اۉت سېن ایله‌ کۉپ آلیشر، جانینگ اوچوندیر.

 

طبیب بیلن بېمار

بیر طبیب آلدیگه کېلیبدی بېمار،

دېبدی:—عذاب یېیمن، آغیر دردیم بار.

قارنیم تینمه‌ی آغریر هاووچلب، اېزیب،

اۉله‌ی دېب توریبمن عالمدن بېزیب.

طبیب اوشلب کۉریب تامیرین درحال،

«نیمه‌ یېگندینگ؟» دېب ایلبدی سوال،

بېمار دېبدی:— یېودیم کویگن نان، دوکتور،

باشقه‌ بیران نیمه‌ یېگنیم یۉقدیر.

طبیب تیکیلیبدی بېمار یوزیگه،

دارو قۉیماق بۉپتی اونینگ کۉزیگه.

— کۉزیممس، قارنیم-کو!—قیچقیردی خسته‌،—

دردیمگه دوا قیل، اۉلمه‌ی بیرپسده!

جواب قیپتی دوکتور اونگه:—اې‌ اخماق،

اگر کۉزینگ عیبسیز بۉلسه‌یدی موطلاق،

کۉریب کویگن ناننی یېمه‌سدینگ، تېنتک،

دېمک، کۉزنی اوّل دوالش کېره‌ک.

 

سوداگر و اۉغیل

بیر سوداگر اۉز دوکانیده

سودا قیلر اۉغلی یانیده.

سودا رسمین تازه‌ آلگن یاد:

ساتردی کم، آله‌ردی زیاد.

مکر-و نیرنگ توتگن هر ایشی،

الداو اېدی آلیش-بېریشی.

اۉغیل آلیب اوندن اندازه،

قلّابلیکنی اۉرگندی راسه‌.

بیر کون آته‌ هېچ نیمه‌ دېمه‌ی،

اۉز ایشی-له کېتدی کۉرینمه‌ی.

اۉغیل دېدی:—شو فرصت قوله‌ی،

آته‌م یۉغ-و، پولدن اۉمره‌ی.

قۉل کسّه‌ده، کۉزی آله‌دیر،

شو چاق آته‌ کېلیب قاله‌دیر.

دنیا تاردیر آته‌ کۉزیگه،

بیر مشت توشدی اۉغیل یوزیگه.

دوکان کیریب، نوراني بیر چال،

دېدی:—اۉغلیم، مېنگه قولاق سال!

نیمه‌ اېکسنگ — آله‌سن شونی،

هنرینگگه اۉرگه‌تدینگ بونی.

تربیه‌گه فرزند محتاجدیر،

آته‌ ایشی اونگه بیر تاجدیر.

خواه یخشی-یو، خواه یامان ایشلر،

برین سېندن، بیل، اۉرگنیشر!

سېن حلالمی — فرزندینگ حلال،

سېندن کۉریب اۉسر شو نهال!

 

کېکسه‌ باغبان

باله‌لر تماشا‌ قیلیب هر یاقنی،

کېلرکن، کۉردیلر عجیب بیر باغنی.

کېنگ باغده یوز یاشگه کیرگن بیر باغبان

تېر تۉکیب غیرت-له ایشلردی چنان:

چال اوروغ سېپرکن قۉلی قه‌لتیره‌ب

باله‌لر کولیشیب، آلیشدی اۉره‌ب:

— یوز یاشگه کیریب هم تینمس اېکنسیز،

نیمه‌ عذاب سیزگه، نیمه‌ اېکه‌سیز؟

چال دېدی:— یېر قزیب جفا چېکیه‌پمن،

توپراققه آلمه‌، ناک اوروغ اېکیه‌پمن.

باله‌لر سۉز قاتدی:— سیزگه نې فایده‌،

بوگون تیریک بارسیز، اېرته‌گه قیده؟

سیز اېککن درختلر مېوه‌گه کیرمه‌ی

دنیادن اۉته‌سیز اوندن یېب کۉرمه‌ی.

دَم آلینگ، بېکارگه چېکمنگ کۉپ زحمت،

مېوه‌سین یېمه‌گَچ، کېره‌کمی رحمت؟!

چال دېدی:—آته‌لر قالدیرگن میراث،

قدرلب مېوه‌سین یېییشیمیز راست.

اېکه‌یلیک بیز کبی یېگنلر اوچون،

بیزنی اېسلب رحمت دېگنلر اوچون.

 

 

اۉرگیمچک بیلن ایپک قورتی

اۉرگیمچک یم-یشیل برگلرده بیر کونی

ایپک قورتنی کۉریب کمسیتدی اونی.

— مونچه ایمیلله‌یسن، تېزراق یور، اۉرتاق،

تۉر هم تۉقیرکنسن اۉلگوده‌ی نۉناق.

منه‌، تماشا‌ قیل ایش سرعتیمنی،

تۉر تۉقیش مهارتیمنی!

هر کیم کۉریب، دېیدی:— ایشیگه قره‌نگ،

نقدر تېز تۉقیر، اوسته‌سی فرنگ!

ایپک قورتی کولیب دېدی:—جوده‌ ساز،

سېنینگ تۉرلرینگدن لېکن فایده‌ آز.

سېن تۉقیگن اۉشه‌ تورلی خیل پرده‌

فقط زیان بېرر اوچره‌گن یېرده.

اېندی اۉز ایشیمنی ایله‌سه‌م بیان،

محنتیم محصولی برچه‌گه عیان.

قیزلر کير مېن تۉقیگن ایپکدن کۉیلک،

بس اېته‌یلیک بحثنی، سۉزیم یۉق بۉله‌ک.

سا‌می عبدالقهار ترجمه‌لری

 

هجویات

(پرچه‌لر)

هر کیمگه فلک قیلدی یامانلیک، همه قربان،

یوز حیفکی، اۉتر کون،

هر بیر ایش اوچون خاتمه‌بخش بۉلدی بو دوران،

بیزلر ینه‌ ممنون.

 

الله‌گه شُکر، بیزگه اېرور برچه‌ زیانلیک،

باتقاقلره باتدیک،

یالغانچی فلک وعده‌سیگه ییللر ایناندیک،

آغولرین تاتدیک!

 

بیلمه‌یدی رحم، شرم-و اویتنی، اوره‌دیر دۉق،

بونده‌ی فلک اۉلمس!

شونده‌ی ایکّی تیللی، قاره‌یوز باشقه‌ فلک یۉق،

اول ذرّه‌ اویه‌لمس!

 

بېرمیش او بوتون قۉشنیلره صنعت-و دولت،

دنیاسیگه لعنت!

"حمّامگه کیرینگ، — دېر، — اېتینگیزلر مزه‌-راحت،

چېکمنگ غم-و زحمت!"

 

مسلِم باله‌سی یاتسه آیاغاینده فه‌لاقلر،

اې‌واه، شومی تعلیم؟

کلتک بیله اورسین سه‌وه‌لب، خۉپ تومه‌لاقلب

میرزایي معلم!

 

هیهات، بو زمان لُقمه‌گه زار اېتدی، کثافت!

اوی قالدی آدمسیز،

بیر پرچه‌ چۉرک تاپماق اوچون بېرمس او فرصت،

بار، یات آچ-و شه‌مسیز!

 

اۉز بیلگنینی قیلدی مسلمانگه بو دوران،

قۉل ایشدن اوزیلدی،

اون یۉق، گوپه-گوپ شاوقین اېتر اېسکی تېگیرمان،

اېل کیفی بوزیلدی.

 

شو چرخی ستمکار نینگ امان مسخره‌سیندن،

اې‌ سېن، باله‌نگ اۉلسین!

باقدینگ-کو مسلمانلره غم پنجره‌سیندن،

دنیانگ-ده ییقیلسین!

 

اوّلده فلک وعده‌سی خوش اېتدی دماغنی،

غم کاسه‌سی تاشدی،

آخرده بیزیم باشیمیزه اوردی چه‌ناغنی،

کیم هم کۉزین آچدی؟!

 

بیر روسنی کۉریب، اېگیلورمیز، او-ده سردار،

بیز قۉی کبی خوارمیز،

بیر پولگه آلینمس سۉزیمیز، دوری ستمکار،

بیزلر خوار-و زارمیز!

 

تنگریم اۉزی شاهد،

بیز قۉی کبی خوارمیز.

1906 ییل

 

 

اېپیگره‌ممه

سۉیله، سۉک، دېر عصر. بیز سۉکینمه‌یمیز.

تۉپ آتسه هم جیممیز. هېچ اۉکینمه‌یمیز.

اجنبيلر کۉکده اوچاقده اوچر،

بیز اتوموبیلگه حتا مینمه‌یمیز.

قوشده‌ی کۉکده اوچر،

باق، یېرده‌گیلر،

بیزنی یېرگه کۉممیش منبرده‌گیلر.

1910 ییل

 

یشه‌ماق ایستر اېسه‌ک

یشه‌ماق ایستر اېسه‌ک، غیج-غیچ عوام بیز بۉله‌میز!

آتیب آدملیگیمیز، قورتو-هوام بیز بۉله‌میز!

 

یشه‌ماق ایستر اېسه‌ک دهریده امنيت ایله‌،

فن-و علم-و اُد‌باگه قره‌بان نفرت ایله‌،

قۉشیلیب فتنه-فسادلرگه‌کی وحشيت ایله‌،

یاته‌میز بیستری غفلتده اوزون مدّت ایله‌،

نې بېرر پُخته‌لیگی، یخشیسی خام بیز بۉله‌میز!

یشه‌ماق ایستر اېسه‌ک، غیج-غیچ عوام بیز بۉله‌میز!

 

تیلی، فکری بار آدملرنی اېزیب، چېتگه سوریب،

بۉشه‌تیب ایشلریدن، تهمت اېتیب، یېرگه اوریب،

ینه‌ کیرمس اېسه یۉلگه، یۉقاتیب، فتنه‌ قوریب،

خوار اېتیب شو وطن-و ملتیمیزنی قوتوریب،

شو بیلن نایلی مقصود-و مرام بیز بۉله‌میز!

یشه‌ماق ایستر اېسه‌ک، غیج-غیچ عوام بیز بۉله‌میز!

 

کۉمیل اۉیلرگه، کېزیب جنت-و رضوانلر ایله‌،

بۉلیبان عاشق-و دۉست حوری-یو غلمانلر ایله‌،

قۉی، اونوت یېرنی، صفا ایله مسلمانلر ایله‌،

بیته‌جک عالم ایشی کافر-و شیطانلر ایله‌،

شو ملکلر-له اوچیب، عالی‌مقام بیز بۉله‌میز!

یشه‌ماق ایستر اېسه‌ک، غیج-غیچ عوام بیز بۉله‌میز!

 

قۉی، اولر کشف اېته‌وېرسین نې‌که‌ بار، صنعت ایله‌،

اېتیب ایجاد پره‌خۉد یاکه وه‌گۉن زحمت ایله‌،

بیز اېسه‌ک، پولنی تۉلب، یۉل یوره‌میز راحت ایله‌،

نې کېره‌ک بیزگه رقابت هر اولوغ ملت ایله‌،

آغه‌لیق قیلسه، اۉشَل اېلگه غلام بیز بۉله‌میز،

یشه‌ماق ایستر اېسه‌ک، غیج-غیچ عوام بیز بۉله‌میز!

 طاهیر قهار ترجمه‌لری

کؤچوروب حاضیرلایان:ع.ائلچین

برچسب‌ها: اؤزبکجه, آذربایجان, میرزا علی اکبر صابر ملانصرالدین (Molla Nsrddin)...